نقش وکارکرد تعزیه خوانی درایران

احمد امینی, [۲۱.۰۸.۱۷ ۱۰:۱۰]

برپایی تعزیه خوانی دوره وزمان خاص ومعینی درسال دارد ده روز اول محرم وده روز آخر ماه صفر هرسال فصل ویژه تعزیه خوانیهای سنتی است.این دودهه زمانی است که درآن واقعه های تالم انگیز شهادت امام حسن مجتبی (ع)(28 صفرسال50 هجری)ورحلت رسول اکرم (ص)(28صفرسال 11 هجری قمری)رخ داده است.همچنین اربعین حسینی نیز به بیستم ماه صفر افتاده است.ازاین رو این دودهه برای عموم شیعیان جهان دوره یاد آوری شهیدان ورفتگان وزبان سوگواری به شمار می رود.

برپایی مجالس تعزیه خوانی درکنار مراسم دسته گردانی درماههای محرم وصفر حال وهوای سنگین غم وماتم رادرفضای حزن انگیز تکیه ها وحسینیه ها تشدیدوتقویت می کند.

مردم درتمام این ایام دراندوه از دست رفتن رهبر نهضت سرخ عاشورا وتاسوعا است وبافضای اندوهباراین ایام همسویی دارد وبرتابنده وقایع مربوط به این روزهای تاریخی است.

                                                                                   

تعزیه خوانی نقش برجسته ای درفرهنگ وادب وهنر عامه وروال جمعی مردم جامعه های سنتی –مذهبی گذشته وکنونی داشته است.افزون برنقش آن درآموزش وزنده وپویانگهداشتن وقایع تاریخی-مذهبی درذهنیت جامعه وتحول ورشد هنرعامه شمایل نگاری مذهبی ،کارکردهای مهم دیگری نیز داشته که به آنهابطور خلاصه وفشرده اشاره می شود.

1-انگاره سازی برای شیوه رفتار عامه

یکی ازاهداف تعزیه برانگیختن احساس دینی عامه مردم وواداشتن آنان به تقلید وتکرار شیوه رفتارامام ویارانش درواقعه کربلا بطوریکه به تصویر درآوردن وقایع کربلا براحساسات عامه مردم تاثیر عمیق ومستقیم داشته ومردم رادرحفظ ارزشهای معنوی ورخدادهای کربلا برمی انگیخته ودینداری واز خودگذشتگی شهیدان حماسه آفرین تاریخ تشیع همچون انگاره ونمونه برتر رفتاردرذهن وخاطر آنان زنده وپایدارنگه داشته است.

2-انگیزش شورقدسیانه

نمایش فاجعه جان گدازی کربلا که درآن «رویه خشن وبی رحم طبیعت جاهلی باتمام مظاهر خود جلوه کرد»ودرطول چندساعت ازروز عاشورا هفتادودوتن ازمردان حق کشته شدند چنان حزن انگیز ودردآوراست که درژرفای دل واحساس هربیننده شوروغوغایی  به پا می کند .کمترکسی است که روایت مصایب وآلام شهیدان واهل بیت خاندان پیغمبروبیت وستم اشقیارادرتعزیه بشنودوببیند وازشدت اندوه ماتم شهیدان به هیجان نیاید وبه گریه ومویه ننشیند.

3-ایجاد وهم وخیال

ویژگیهای نمایشی یا «درامی»تعزیه کربلا ونیروی وهم انگیزی وتاثیر گذاری آن روی احساس مردم چنان قوی بود که در تعزیه خوانیهای معتبر قدیم ،وقتی که تعزیه خوانان آگاه وورزیده تعزیه می خواندند ،می توانستند درذهن تماشاچیان مومن ومعتقد ایجاد ایهام کنند وبرآنان چنان تاثیر بگذارند که از خود وارهند وبی خود شوند.

4-تطهیر روح و تزکیه نفس

همه دست اندرکاران تعزیه خوانی ازتعزیه گردانی وتعزیه خوان وبانیان تعزیه گرفته تا خادمان وتماشاچیان مجالس تعزیه شرکت درسوک سالار شهیدان وذکر مصیبت افشاندن اشک درماتم شهادت اووآلام اهل بیتش راتلاشی درپالددن گرد معصیت ازچهره جان وسبک کردن بارگناه وتزکیه نفس وذخیره کردن اجرمعنوی  وثواب اخروی می پنداشتند مردم باحضور درمجالس تعزیه خوانی وموییدن وگریستن درسوک امام حسین(ع)وشهیدان کربلا ونالیدن درغم به اسیری بردن اهل بیت امام (ع)پیوندخود رابامذهب پدران ونیاکانشان استوار می کردند وازثواب ذکر مصیبت وگریه درعزای حسین توشه ای معنوی برای سفر آخرت خود فراهم می آوردند.

5-گشودن باب توسل جویی ومراد خواهی

مردم بااهدای نیروی کارخود وعرضه خدمت رایگان وپرداخت اعانه ونذریانه درمجالس تعزیه خوانی زمینه ای آرمانی برای توسل به نیروهای مقدس دینی فراهم می کردندازاین طریق بانیروهای قدسی پیروی ازجهان مادی رابطه ای روحانی برقرارمی کردند وازآنها درفایق آمدن برتکنیکها وناکامیها وبرآورده شدن حاجات وشفای بیماریها استعانت می جستند.

6-تقویت واستدلای بینش شهادت

تعزیه باروایت شهادت امام حسین(ع)وبازنمایاندن پایگاه والای شهادت بینش شیعیان رادرباره پدیده شهادت استعلا می بخشیدوروحیه شهادت طلبی  مرگ باافتخار رادرآنان زنده وپایدار نگاه می داشت.

7-تسکین آلام

نمایش واقعه کربلا وتقلید وتکرار شهادت ومصایب انبیاء واولیاء درمحرم وصفر هرسال اثری آرام بخش براحساس شیعیان می گذاشت مردم با مشاهده دردورانهای امام وشهیدانشان درکربلا احساس یأس وناامیدی راازخود دور میکردند ودرد ورنجهای زندگی خودراخرد وتحمل پذیر می یافتند.

8-تحکیم همبستگی و وحدت

نمایش واقعه های شهادت درتعزیه خوانیها ،نیروی ستیزندگی ودلیری واستقبال ازمرگ وشهادت درراه عقیده ومذهب را درجامعه سنتی دینی تحکیم می بخشد به عبارتی هدف اصلی ومهم تعزیه تقویت وتحکیم احساس جمعیت یااحساس وحدت میان مومنان است.

9-حفظ واستمرار موسیقی سنتی