روند کلی تعزیه در تهران

درسده های نخستین هجری که رسم وآیین تعزیه داری وگریستن بر شهیدان دین آشکار ونهان ،درایران به خصوص درمناطق شیعه نشین وشهرهایی چون قم وکاشان وطبرستان،کم وبیش رایج شد .شیعیان ری نیز درعاشورای هر سال عزاداری برای امام حسین (ع)رابرگزار می کردند. درمیان شهرهای ایران ری به سبب ارتباطش با واقعه تاریخی ها ومقتلها آمده است که عبیدالله ابن زیاد والی کوفه ،پیش ازآن که عمرابن سعد را به فرماندهی سپاه کوفه برگزیده ،اورا به حکومت ری ،وبه قولی ری وطبرستان منصوب کرده بود .

اما چون خبرحرکت امام حسین (ع)ازمکه به کوفه به ابن زیادرسید وی ابن سعدراپیش ازرفتنش به ری ،برای مقابله به فرماندهی سپاه کوفه برگماشت وحکومت ری رامشروط به آن کرد که او ابتدا به کربلا برود وامام رااز آمدن به کوفه بازداردابن سعد باکمی تردید این ماموریت را پذیرفت وپیش ازانجام دادن وشهادت امام ،همان گونه که امام به اوگفته بود،به مقصودتش،یعنی حکومت ری ،نرسید ازاین رو نام ری ،همچون کربلا وکوفه ومدینه دوسوکنامه ها ومقتلها ،به خصوص در تعزیه نامه ها فراوان به کار رفته است.

سوکواری برشهیدان کربلا ویاد کرد فاجعه عاشورا به صورت آشکارهمراه باآداب ورسوم وشعائرخاص دردوران فرمانروایی بوئیان ،دربرخی ازکشورهای اسلامی ،به خصوص درایران ،رسمیت یافت .معزالدوله دیلمی درسال352هجری قمری دستوردادمردم علی رغم نظر خلیفه بغداد درروز عاشوراجامه سیاه بپوشند بازارها راببندند ودسته های عزاداری ونوحه خوانی برپا کنند این مراسم هر ساله دربغداد دردوران بوئیان همچنان برقراربودنظیر این مراسم واحتمالاًبسی باشکوه تردر زمان حکومت آل بویه (335-420)درری وروستاهای اطراف آن برگزار می شد .

شیعیان ری وروستاهای آن ازقرن چهارم به بعد (جز دردوره تسلط غزنویان وحمله مغول) در برگزاری مراسم عاشورا وعزاداری برای سالارشهیدان شوروشوق فراوانی نشان می داده اند.

دردوران آبادی ری،ظاهراًتهران بیش ازروستاهای دیگر ری محل سکونت شیعیان بوده است صندوق بقعه امامزاده زیدوامام زاده یحیی وسید اسماعیل که همه مربوط به قرن 9هجری است ،قرائتی درتایید این نظر است پس ازحمله مغول وخرابی ری بسیاری ازمردم ری به تهران کوچیدند واز آن پس تهران جای ری راگرفت .دردوران صفویان هرگاه شاه تهماسب اول صفوی (930-984هجری قمری)برای زیارت مشهد مقدس یا امامزاده عبدالعظیم وامام زاده حمزه «که اوراجد خودمی دانست»ازقزوین بیرون می آمد،مدتی درتهران توقف می کرد ودرآن به شکار ونخجیر می پرداخت.درسال961 به دستور او خندقی گرداگرد تهران کندند وبرج وباروی دورآن ساختند.طول این بارو شش هزارگام بود وچهار دروازه داشت.به گفته برخی ازآگاهان ،ظاهراًتکیه «حمام خانم »درمحله چاله میدان وتکیه «افشارها»درمحله سنگلخ از بناهای دوره ی شاه تهماسب صفوی بوده است.

اگر چه مراسم عزاداری ایام محرم وشبیه خوانی های آغازین درآن روزگاربیشتردر میدان ها وکاروانسراها ومحوطه امام زاده هاوبقاع صفویان ودرویشان برگزار می شد اما دست کم وجودیک یا دو تکیه خاص برای تعزیه داری واحتمالاًشبیه خوانی ها ابتدای قرینه ونشانه ای است بررواج این گونه مراسم درتهران کوچک آن روز .چون دوران زندیان ،چنان که گفته شد ،تعزیه خوانی درمناطق مختلف ایران کم وبیش رایج بوده است بنا براین می توان احتمال داددر تهران هم که پیشینه درازی دربرگزاری مراسم عزاداری ایام محرم داشته شبیه خوانی نیز معمول بوده است.