ویژگیهای تعزیه درایران

1- زمینه دینی ومذهبی :

ادبیات تعزیه برگرفته ازادبیات دینی درباره تاریخ زندگی پیامبران بویژه تاریخ واقعه کربلا براساس مقتلنامه ها ،سوکچامه ها ،روایات های کتبی وشفاهی می باشد به عبارتی درونمایه اکثر آنها دینی است واندیشه وباورهای مذهبی به نحوی درساخت  وپرداخت آنها بکار رفته است.

2- زمینه تاریخی:

تعزیه های اصلی بیشتر به واقعه های تاریخی مذهبی اشاره دارند که مستقیماً یابه طور غیرمستقیم باسرگذشت انبیاءوامامان معصوم (ع)وشرح جنگهاوشهادتها ورویدادهای مذهبی ،به خصوص واقعه عاشورادرتاریخ شیعه وابسته است.واقعه روزعاشورا درکربلا وکشتار فجیعانه امام حسین (ع)،کاروانسالارها آزادی ویاران او به صورت یک واقعه قدیمی درتاریخ مذهب شیعه آشکار گردید ونسل اندر نسل به تقریر وتصویروتشبیه درآمدوتعزیه خوانان همچون مناقب خوانان ،روضه خوانان ونوحه سرایان آنچه براهل نبوت گذشته برای مردم بازگو می کنند وتاریخ مذهب رازنده ومستمر نگه می دارند.

 

3- مجلای نمونه های مثالی عامه:

موضوع هر تعزیه وشخصیت های مذهبی آنهابرای عامه مردم شناخته شده اند.هریک ازشخصیتها چه ازگروه اولیاءوچه ازگروه اشقیا،پایگاه ومنزلت ویژه ای با بارارزشی مثبت ومنفی درذهنیت مردم دارد.تعزیه خوانان می کوشند تانقش نیک وخلیق یا زشت وپلید شخصیتهای اولیاءواشقیا را براساس نمونه های ذهنی عامه مردم نشان دهند.وبا کلام وعمل خود هرچه شایسته تر جوهر خصایل قد سیانه ومعصومانه قهرمانان دینی وخصلتهای اهریمنی وپلید دشمنان این قهرمانان راآشکار نمایند.

4- اسطوره پردازی براساس نمونه های ازلی:

اساسا‌ً مردم علاقه دارندبرای رویدادها ی تاریخی معنا وتوجهی فراترازتاریخ بیابند به همین دلیل هم درتاریخ جوامع مشاهده می کنیم ،قهرمانان مذهبی وتاریخی خودرابارفتار وویژگیهای پهلوانان نمونه ازلی واساطیری فرهنگ خود جلوه گری می سازند وبدین سان تاریخ راتوجیه می کنندوبه زندگی ومصایب قهرمانان تاریخی مذهب خود مفاهیم ازلی ومعنوی می بخشند.هرسال باتکرار وقایع کربلادرتعزیه خوانیهای دهه های محرم وصفر،عامه مردم ازمرززمان ومکان میگذرند وبه گذشته وزمان آغازین رویدادها بازمی گردندبدین گونه هرسال تعزیه خوانان بانمایش رستاخیز ومرگ دوباره شهیدان دین اسطوره شهادت راماورای تاریخ تکرار می کنند «کل یوماًعاشورا وکل ارض کربلا».

5-درتعزیه سه رکن کلام ،موسیقی حرکت ، اهمیت بسیاردارندکاربردزبان شعروموسیقی دربیان داستان وهماهنگی بیان شعر وموسیقی با حرکت نمایشی در تعزیه برجسته ترین نقش ووظیفه راایفا می کند.کلام درتعزیه وزن دارد آهنگین ومنظوم است.زبان منظومه های تعزیه ،زبانی زنده وسالم ورسا وگویا ونزدیک به زبان رایج عامه مردم کوچه بازار است.تعزیه سازان وتعزیه نامه نویسان باآمیزش دوزبان ادیبانه فارسی وزبان ساده عامه مردم وبه کارگیری واژه ها واصطلاحهای وکنایه های رایج میان مردم توانسته اند اندیشه ها ومفاهیمی راکه درفرهنگ مذهب شهادت وجود داشت به شکل روشن وفهم پذیر وگیرابیان کنند.تعزیه بازبان وبیانی روایت می شود که همه مردم به میزان خود ومعرفتی که دارند ازآن درک معنا می کنند وهیچ رازورمزی از تعزیه خوانی برای مردم کوچه وبازار پوشیده نمی ماند.

بطورکلی ،تعزیه خوان خوب وشایسته کسی بود که می توانست در نقشهای مظلوم خوان یا شقی خوان احساس عاطفی مردم رادرابزار مهر وشفقت وهمدردی باامامان وخشم وغضب ونفرت به اشقیابرانگیزاند وآنان را مسحور نقش خود کند.

 

6-«تراژیک»یا حزن اتگیز بودن:

تعزیه ها ،به خصوص تعزیه های اصلی یا به اصطلاح واقعه ها که موضوع آنها شرح مصایب قهرمانان حماسه ساز کربلا وبیان واقعه شهادت است ،زمینه تراژیک یا حزن انگیز دارند ومی توان آنها رااز آثار برجسته تراژیکی درادبیات نمایشی جهان به شمارآورد.

7-آمیختگی با مجموعه ای ازنشانه های نمادی ورمزی:

درکلام ،موسیقی،حرکات لباسها،کلامها،زیورهاوسلاحهای تعزیه رمز ورازهایی نهفته است که فهم ودریافت این رمز ورازها نیاز به آگاهی از فرهنگ نشانه پردازی درتعزیه دارد.

پیمودن راه کوتاه ودراز ،سفرهای طولانی ،طی الارض،گذرززمان ،جایها ،تاخت وتازها سواره وپیاده رفتن ها ؛ضربه زدنها با شمشیر وگرز،کشت وکشتار ها،اندوه وشادی ،خشم ومهر ،حیرت وسرگشتیگیها ،بیابان خشک وبی آب وگیاه ،دشت سبز،آب ورودخانه،زخمها،کشتگان بی سرودست ،سرهای بریده ،اسبهای سوار کشته،اسبهای تیر خورده ،بدنهای تیر خورده ،ومرگ ازجمله پدیده ها وچیزهایی خاصی وبه صورت نماد ورمز وتمثیل نموده می شوند.

8-پیوند بازمان آیینهای سوکواری شهیدان:

برپایی تعزیه خوانی دوره وزمان خاص ومعینی درسال دارد ده روز اول محرم وده روز آخر ماه صفر هرسال فصل ویژه تعزیه خوانیهای سنتی است.این دودهه زمانی است که درآن واقعه های تالم انگیز شهادت امام حسن مجتبی (ع)(28 صفرسال50 هجری)ورحلت رسول اکرم (ص)(28صفرسال 11 هجری قمری)رخ داده است.همچنین اربعین حسینی نیز به بیستم ماه صفر افتاده است.ازاین رو این دودهه برای عموم شیعیان جهان دوره یاد آوری شهیدان ورفتگان وزبان سوگواری به شمار می رود.

برپایی مجالس تعزیه خوانی درکنار مراسم دسته گردانی درماههای محرم وصفر حال وهوای سنگین غم وماتم رادرفضای حزن انگیز تکیه ها وحسینیه ها تشدیدوتقویت می کند.

مردم درتمام این ایام دراندوه از دست رفتن رهبر نهضت سرخ عاشورا وتاسوعا است وبافضای اندوهباراین ایام همسویی دارد وبرتابنده وقایع مربوط به این روزهای تاریخی است.